JAK CZYTAĆ MAPY ATLASU HISTORYCZNEGO POLSKI

1. CEL I ZAWARTOŚĆ ATLASU

Aby zrozumieć fakty historyczne, poznać podłoże wszelkich zmian, można przeczytać różne opracowania (m.in. podręczniki szkolne) posłuchać audycji, wziąć udział w dyskusjach czy forach społecznościowych.Dyskutując o historii, zawsze mówimy o jakichś miejscach, państwach oraz wydarzeniach z nimi związanych. Jeśli nie wiemy, jakiego obszaru dotyczy opisywane zdarzenie historyczne, to chcemy je zlokalizować. Naturalnym działaniem powinno być wtedy skorzystanie z mapy, która (jeśli jest poprawnie opracowana) w czytelny sposób pozwoli odszukać interesujące miejsca czy opisywany region.

Atlas historyczny Polski przeznaczony jest przede wszystkim dla niewidomych i słabowidzących uczniów szkół ponadpodstawowych, także dla osób dorosłych z dysfunkcją wzroku.

Atlas ma na celu ukazanie zdarzeń, miejsc i zmian terytorialnych Polski w kontekście historycznym od początku naszej państwowości aż po współczesność, prezentowanych na kolejnych chronologicznie ułożonych, trzynastu planszach dotykowych o wyraźnie skontrastowanych kolorach. Atlas ukazuje historię Polski w sposób uproszczony, aby był czytelny dotykiem przez osoby niewidome i wzrokiem przez osoby słabowidzące. Przygotowany komentarz historyczny stanowi uzupełnienie każdej planszy i wyjaśnia moment historyczny, który został na niej przedstawiony.

Mamy nadzieję, że z zainteresowaniem przeczytacie lub posłuchacie opowieści o historii Polski, szukając na mapach miejsc i obszarów opisanych przez historyka.

2. OPIS LEGENDY

Cały Atlas znajduje się w teczce zawierającej trzynaście plansz dotykowych, broszurę w brajlu ze spisem treści i objaśnieniami skrótów brajlowskich oraz książeczkę w powiększonym druku ze specjalnie przygotowanym komentarzem historycznym.

Zanim jednak wyjmiesz interesującą Cię mapę z teczki, dokładnie zapoznaj się z jej zawartością.

Pod klapą teczki umieściliśmy legendę. Zawiera ona objaśnienia użytych znaków. Jeśli je dokładnie poznasz i zapamiętasz (a nie jest ich dużo), będzie Ci łatwiej czytać mapy.

• Ziemie polskie oznaczone zostały gładką powierzchnią i żółty kolorem.
• Pozostałe ziemie oznaczyliśmy fakturą "piaskową" i kolorem czarnym. Tak właśnie zostały pokazane obszary poza granicami ziem polskich, aby wydobyć z mapy to, co jest najważniejsze.
• Granice państwa to linia złożona z wypukłych punktów, czytelnych dotykiem i w kolorze żółtym. Granica Polski w wersji kolorowe jest dodatkowo odcięta cienką czarną linią.
• Inne granice oznaczone zostały również kolorem żółtym, ale lini przerywaną. W dotyku to linia złożona z jeszcze drobniejszych punktów niż granice państwa. Te znaki pojawiają się tylko na dwóch planszach (czwartej i dwunastej) i dotyczą wewnętrznych podziałów administracyjnych istotnych dla tych dwóch tematów.
• Granice państw na rzekach to symbol pojawiający się tylko w wersji dotykowej. Jest to wypukła linia z wypukłymi punktami umieszczonymi co około pięć milimetrów.
• Stolice pokazane zostały w postaci wypukłych okręgów z wypukłą kropką w środku. W druku barwnym są to pomarańczowe koła z czarnym obrysem i również z czarną kropką w środku.
• Miasta oznaczone zostały sygnaturą w postaci czarnych wypukłych okręgów z białym wnętrzem.
• Rzeki pokazaliśmy jako ciągłą wypukłą granatową linię. Zwróć uwagę na ujścia dopływów do rzek głównych, które w wersji dotykowej są odcięte od siebie. Dzięki temu możesz łatwo zorientować się, która rzeka jest ważniejsza. Aby rozpoznać, w którym kierunku płynie wybrana rzeka, zastosowaliśmy dwa rozwiązania dotykowe. Po pierwsze źródło rzeki oznaczyliśmy wypukłą kropką i wiesz, że rzeka od tej kropki rozpoczyna swój bieg, a po drugie rozcięliśmy ramkę w miejscu, gdzie rzeka "wypływa" z mapy, informując tym samym, gdzie ona zmierza, że nie
  kończy się na ramce.
• Linia brzegowa – to wypukła cienka granatowa linia.
• Morza – to obszary pokryte fakturą składającą się z niebieskich wypukłych poziomych linii.

Postaraj się zapamiętać sygnatury i faktury. W razie potrzeby zawsze możesz ponownie skorzystać z legendy, która na stałe jest przyklejona do teczki.

Na wybranych planszach znajdziesz dodatkowe legendy umieszczone z prawej strony przy ramce, w których objaśnione są sygnatury dotyczące tylko danej planszy.

Jeśli już poznałeś i rozumiesz legendę, to teraz możesz wyjąć pierwszą mapę, broszurkę z objaśnieniami skrótów brajlowskich i książeczkę z komentarzem historycznym. Opisy historyczne znajdziesz też na stronie Fundacji "Trakt": www.trakt.org.pl oraz na www.tyflomapy.pl

3. OPIS BROSZURY Z OBJAŚNIENIAMI SKRÓTÓW BRAJLOWSKICH I KSIĄŻECZKI Z KOMENTARZEM HISTORYCZNYM

Ze względu na specyfikę zapisu brajlowskiego (zajmuje dużą powierzchnię) konieczna była zamiana pełnych nazw na skróty dwu- i trzyliterowe. Dodatkowo do niektórych skrótów brajlowskich dodano tzw. klucze, które informują, do jakiego rodzaju znaku na mapie i obiektu w rzeczywistości odnieść należy dany skrót. Prościej mówiąc, skrót dla nazwy rzeki to punkty: trzeci i szósty. Gdy znajdziesz skrót zaczynający się od tego klucza, to wiesz, że jest to rzeka. Natomiast dla "morza" mamy klucz będący literą "m", po którym następuje skrót nazwy własnej.

Przygotowaliśmy pełny wykaz objaśnień skrótów brajlowskich, jakie znajdziesz na mapach. Warto go mieć pod ręką, wyszukując objaśnienia do napotkanych i jeszcze niezapamiętanych skrótów. Staraliśmysię, aby skróty były intuicyjne i szybko kojarzone z nazwą własną. W wielu przypadkach wystarczy raz przeczytać objaśnienie i skrót zostanie zapamiętany, zwłaszcza tam, gdzie często się powtarza, a powtarzają się skróty dla rzek, mórz i wybranych miast.

Każda plansza ma swój opis historyczny. Została ona tak opracowana, aby pokazane na mapie treści znalazły w nim swoje wyjaśnienie. Komentarz historyczny w wielu przypadkach opisuje coś, czego nie znajdziesz na mapie, bo dotyczy to małego obszaru, niewielkiej zmiany granicy lub krótkotrwałego wydarzenia, które jest w środku okresu, jaki pokazujemy na wybranej planszy. Opisane zostały w nim miejsca i zdarzenia, których nie da się pokazać dotykiem, ale które są ważne pod względem historycznym.

Jak zauważysz, tematy map w większości opisują historię wydarzeń w przedziale czasowym i staraliśmy się, aby pokazany stan historyczny dotyczył daty końcowej z tego przedziału. Opis historyczny natomiast obejmuje cały przedział i dlatego warto go uważnie przeczytać lub odsłuchać.

4. CZYTANIE MAP ATLASU

Znając już legendę, zawartość broszury z objaśnieniami skrótów brajlowskich i książeczkę z komentarzem historycznym, wyjmij wybraną planszę z teczki i ułóż ją tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się prawym dalszym (górnym) rogu. Cała treść mapy znajduje się w ramce.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym, dalszym rogu planszy i zajmuje on zazwyczaj trzy, cztery wiersze. W ostatnim wierszu tytułu znajduje się skala liczbowa mapy.

Mapa została wykonana w skali 1: 4 500 000 (jeden do czterech i&nbsppół miliona). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 4 500 000 oznacza, że 1 centymetr na mapie odpowiada 4 500 000 centymetrów, czyli po zamianie jednostek odpowiada 45 kilometrom na powierzchni ziemi. W lewym bliższym rogu planszy znajdziesz podziałkę liniową, która obrazuje odległość w terenie wynoszącą 100 kilometrów.

Skala wpływa między innymi na ilość informacji, jaką można pokazać na mapie, i jest zrozumiałe, że przy takim zmniejszeniu można na mapie pokazać niewiele obiektów. Muszą one być bardzo starannie dobrane, aby jak najlepiej opowiedzieć temat na mapie.

W bliższym (dolnym) prawym rogu znajduje się numer planszy zgodny z kolejnością chronologiczną plansz. Pamiętaj, aby mapa po obejrzeniu wróciła do teczki na swoje miejsce. Jeśli będzie porządek w teczce, to następnym razem będzie łatwiej ją znaleźć.

Mapy w Atlasie historycznym Polski zostały opracowane w tej samej skali i na jednolitym podkładzie (o takim samym zasięgu). Dzięki temu możemy porównać wielkość państwa polskiego w różnych okresac historycznych i zobaczyć, jaki obszar regionu zajmowało w wybranym czasie historycznym.

Mapa pokazuje region, którego zasięg można opisać w następujący sposób:

• w dalszym (górnym) lewym rogu planszy mamy Morze Bałtyckie;
• w dalszym (górnym) prawym rogu planszy docieramy aż do rzeki Wołgi;
• w bliższym (dolnym) lewym rogu znajdziemy fragment rzeki Dunaj;
• w bliższym (dolnym) prawym rogu znajdziemy morza: Morze Czarne i Morze Azowskie.

Tak określony obszar właściwie obejmuje prawie w całości teren państwa polskiego z jego granicami zmieniającymi się na przestrzeni wieków. W dwóch przypadkach nie udało nam się zmieścić całej Polski i dotyczy to planszy czwartej i piątej. W komentarzu historycznym znajdziesz informacje na ten temat.

Na każdej mapie są elementy, które się powtarzają. Są to rzeki i morza. Kiedy poznasz ich przebieg i objaśnienia skrótów brajlowskich, to będzie Ci o wiele łatwiej czytać mapy.

Układ wód powierzchniowych zawiera tylko najważniejsze rzeki. Jak zauważysz, są one ważne w historii, bowiem często stanowiły naturalną granicę naszego państwa. Tak obecnie jest z rzeką Odrą i Bugiem, które znajdziesz na mapach. W przeszłości znaczenie dla przebiegu granic miały rzeki: Wisła, Dniestr, Dniepr, Niemen i Dźwina.

Nie będziemy opisywać, jak znaleźć każdą z tych rzek, bo nie chcemy zabierać przyjemności odkrywania mapy. Ale podpowiemy, jak znaleźć jedną z tych rzek – Wisłę.

Znajdź w dalszym (górnym) lewym rogu obszar Morza Bałtyckiego. W dolnej i środkowej części tego obszaru napotkasz lini "wpadającą" do morza, tuż przy linii brzegowej, i jest to właśnie ujście rzeki Wisły. Zaczęliśmy właściwie od końca, więc teraz przesuń palce po linii rzeki. Zauważysz, że już na samym początku jest druga linia, która jest odnogą Wisły, i te dwie linie zbiegają się w jedną. Poruszając się dalej już po jednej linii, pojedź do końca, czyli do źródeł, które na naszych mapach oznaczone zostały wypukłym punktem. Po drodze napotkasz dopływ z prawej strony, i jest to rzeka Bug. Możesz do niej wrócić i również popłynąć "pod prąd", szukając jej źródeł.

Możesz podobnie postąpić, badając rzekę Odrę, której ujście również znajdziesz przy linii brzegowej Morza Bałtyckiego, w jego lewej, dolnej części.

Dalsze odkrywanie mapy pozostawiamy Tobie.

Przypominamy: po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki, w odpowiednie miejsce według kolejności.