28-29. Półwysep Iberyjski - mapa ogólna i rzeźba terenu
28–29 Półwysep Iberyjski
Półwysep Iberyjski (Półwysep Pirenejski) obejmuje trzy kraje: Hiszpanię (Królestwo Hiszpanii), Portugalię (Republika Portugalii) i Andorę (Księstwo Andory) oraz terytorium zależne od Wielkiej Brytanii – Gibraltar.
Arkusze map nr 28 i 29 obejmują poza terytorium Półwyspu Iberyjskiego również w północno-wschodniej części fragment Francji, a na południu północną Afrykę z fragmentami państw Maroka i Algierii.
Półwysep leży w południowo-zachodniej części Europy. Od pozostałej części kontynentu oddzielony jest Pirenejami, leżącymi na północnym wschodzie. Od północy i od zachodu otacza go Ocean Atlantycki, a od południa i od wschodu Morze Śródziemne. Od Afryki oddziela go Cieśnina Gibraltarska. Powierzchnia półwyspu wynosi 580 tys. km2, z czego 85% zajmuje Hiszpania, a pozostałe 15% Portugalia.
Terytorium Hiszpanii to nie tylko obszar półwyspu, ale również hiszpańskie enklawy w północnej Afryce (Ceuta i Melilla), Wyspy Kanaryjskie u północno-zachodnich wybrzeży Afryki oraz wyspy Baleary (Ibiza, Majorka i Minorka) leżące na Morzu Śródziemnym. Archipelag Balearów jest oddalony od wybrzeży Hiszpanii o 60-300 km, a wulkaniczne Wyspy Kanaryjskie o około 1000 km. Hiszpania graniczy od północy z Francją i Andorą, od południa z Gibraltarem oraz (przez Cieśninę Gibraltarską) z Marokiem, a od zachodu z Portugalią.
Hiszpania to przede wszystkim wyżyny i góry. Przeważająca część powierzchni kraju leży powyżej 200 m n.p.m. Centralną część kraju zajmuje rozległy, suchy i bezdrzewny płaskowyż. Rozcinają go głębokie doliny rzek i niewysokie pasma górskie, z których najdłuższe to Kordyliera Centralna. Obszar płaskowyżu od północy ograniczają Góry Kantabryjskie (Peńa de Cerredo, 2648 m n.p.m.), od południa Góry Sierra Morena, od wschodu Góry Iberyjskie (Moncayo, 2313 m n.p.m.). w Hiszpanii nie brak również wysokich gór o charakterze alpejskim; takie są strzeliste Pireneje wzdłuż granicy w Francją i Andorą. Najwyższym szczytem Hiszpanii kontynentalnej jest Mulhacen (3478 m n.p.m.) w masywie Sierra Nevada, należącym do Gór Betyckich, leżących w południowej części półwyspu. Na jednej z Wysp Kanaryjskich, Teneryfie znajduje się wulkan Pico del Teide (3718 m n.p.m.), będący najwyższym wierzchołkiem Hiszpanii, ale leżącym już poza kontynentem europejskim.
Obszary nizinne ciągną się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego oraz występują w zachodniej części Andaluzji (Nizina Andaluzyjska).
Główne rzeki Hiszpanii to Tag, Ebro, Gwadiana, Duero i Gwadalkiwir. Wszystkie rzeki i ich dopływy wykorzystywane są do nawadniania suchych regionów środkowej części kraju i stąd duża liczba utworzonych na nich dużych sztucznych zbiorników wodnych.
Portugalia, położona na zachodzie Półwyspu Iberyjskiego, jest najdalej wysuniętym na zachód państwem Europy. Od północy i wschodu graniczy z Hiszpanią, a od południa i zachodu kraj ten oblewają wody Oceanu Atlantyckiego. Ponadto w skład Portugalii wchodzą wyspy Azory i Madera położone na Oceanie Atlantyckim. Kształt Portugalii zbliżony jest do prostokąta, którego rozciągłość z północy na południe, wzdłuż wybrzeża atlantyckiego, wynosi 560 km, a średnia szerokość z zachodu na wschód 180 km.
Dolina rzeki Tag dzieli Portugalię na dwie krainy wyraźnie różniące się ukształtowaniem powierzchni. Na północy przeważają tereny górzyste i wyżynne z najwyższym szczytem – Estrelą (1991 m n.p.m.). Najwyżej położonym punktem całej Portugalii jest jednak wulkan Pico (2351 m n.p.m.), leżący na Azorach. Na południu natomiast przeważa krajobraz nizinno-wyżynny. Niziny występują wzdłuż wybrzeży oraz w dolinie Tagu. Najbardziej na południe wysuniętą częścią kraju jest region Algarve, gdzie między przylądkiem Św. Wincentego a miastem Faro występuje strome, skaliste i trudno dostępne wybrzeże klifowe.
W Portugalii znajdują się dolne (ujściowe) odcinki dużych rzek Półwyspu Iberyjskiego: Duero, Tagu, Gwadiany, a cała sieć rzeczna należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego.
W północno-wschodniej części półwyspu leży małe państwo – Andora (Księstwo Andory), graniczące z Hiszpanią i Francją, o powierzchni zaledwie 468 km2 z 67 tys. mieszkańców. Kraj ten położony jest w Pirenejach, powyżej 900 m n.p.m., z najwyższym szczytem sięgającym ponad 2900 m n.p.m.
Stolicą Hiszpanii jest Madryt, leżący w centrum kraju, a Portugalii – Lizbona, która jest położona na wybrzeżu Atlantyku, przy ujściu Tagu. Inne wielkie miasta całego Półwyspu Iberyjskiego to hiszpańska Barcelona, Walencja, Sewilla i Saragossa oraz portugalskie Porto.
Skojarzenia związane z Hiszpanią to przede wszystkim Barcelona ze swoim słynnym architektem Antonim Gaudim i jego dziełami: katedrą Sagrada Familia i Parc Güel, La Pedrera, Casa Milo, Casa Battlo, to Madryt ze wspaniałym muzeum Prado, to corrida, to specjalny rodzaj śpiewu, tańca i solowej muzyki gitarowej flamenco, to Pablo Picasso i Salvadore Dali, to ciągle zapalny punkt – Kraj Basków, to walka na pomidory La Tomatina, to Don Kichot i jego kraina La Mancha, to odkrywca Ameryki – Krzysztof Kolumb, który wyruszył stąd na podbój świata, to wspaniałe zabytki kultury arabskiej w Grenadzie (Alhambra) i Kordobie.
Skojarzenia związane z Portugalią to przede wszystkim Lizbona ze swoim najdłuższym w Europie mostem wiszącym w Lizbonie,to kolebka wypraw odkrywczych i słynnych żeglarzy, to miejsce stworzenia karaweli – okrętu umożliwiającego żeglugę na pełnym morzu, to oryginalny trunek – porto, to liczne lasy korkowe, to święte miejsce Fatima.