43-44. Rosja, część europejska - mapa ogólna i rzeźba terenu
43–44 Rosja, część europejska
Arkusze map nr 43 i 44 obejmują europejską część Rosji oraz obszary innych państw i mórz lub ich fragmentów: na północy – część Morza Barentsa i Morza Białego, na wschodzie – część Kazachstanu; na południu – Gruzję, Azerbejdżanu, Armenii, Turcji i Morza Czarnego; na zachodzie – Mołdawię oraz fragmenty Bułgarii, Rumunii, Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Norwegii.
Rosja (Federacja Rosyjska) była największą republiką z 15 republik wchodzących w skład ZSRR, zarówno pod względem liczby ludności, powierzchni, jak i siły polityczno-gospodarczej. 31 grudnia 1991 roku ZSRR przestał istnieć, a jego miejsce zajęła Federacja Rosyjska i 14 innych państw.
Rosja to potężne państwo rozciągające się od wschodniej Europy poprzez północną część Azji aż po Ocean Spokojny – przez 11 stref czasowych w Europie i Azji. Jest największym państwem na świecie, o powierzchni około dwukrotnie większej od Stanów Zjednoczonych lub Chin. Długość jej granic lądowych wynosi 20,3 tys. km, morskich – 38 tys. km. Rozciągłość południkowa Rosji to prawie 4500 km, natomiast rozciągłość równoleżnikowa – 9000 km.
Część europejska Federacji Rosyjskiej kończy się na wschodzie na górach Ural, a na południu na górach Kaukaz. Rosja europejska od wschodu graniczy z Kazachstanem, od południa z Gruzją, Azerbejdżanem i Ukrainą, od zachodu z Norwegią, Finlandią, Estonią, Łotwą, Białorusią oraz Litwą i Polską (poprzez obwód kaliningradzki).
Powierzchnia Rosji, wynosząca ponad 17 mln km2, stanowi w przybliżeniu 1/6 powierzchni Ziemi, przy czym na część europejską przypada 25% powierzchni kraju i prawie 80% ludności.
Europejska część Rosji zajęta jest przeważnie przez Nizinę Wschodnioeuropejską, zdominowaną przez krajobraz polodowcowy. w jej centralnej części rozciąga się pagórkowata, pocięta licznymi wąwozami Wyżyna Nadwołżańska, leżąca na prawym brzegu środkowej Wołgi oraz Wyżyna Środkoworosyjska, stanowiąca dział wodny między zlewiskami Morza Kaspijskiego, Czarnego i Azowskiego.
Europejską część Rosji od azjatyckiej oddzielają góry Ural. Główne pasmo tych gór ciągnie się w kierunku południkowym od Morza Karskiego na północy do środkowego odcinka rzeki Ural na południu i oddziela Nizinę Wschodnioeuropejską od Niziny Zachodniosyberyjskiej. Długość tych gór wynosi ponad 2000 km, szerokość od 40 do 150 km, a dzielą się na: Ural Polarny, Północny, Środkowy i Południowy. Najwyższym szczytem jest Narodnaja o wysokości 1894 m n.p.m., położona w północnej części Uralu.
Na południu Rosji, na pograniczu z Gruzją i Azerbejdżanem i między Morzem Czarnym i Kaspijskim leżą zaliczone już do Azji potężne góry Kaukaz, z najwyższym szczytem Elbrus (5642 m n.p.m.). Góry te rozciągają się na długości około 1500 km i są szerokie na 110 do 180 km.
Południowy wschód europejskiej części Rosji to Nizina Nadkaspijska, ciągnąca się wzdłuż północnego wybrzeża bezodpływowego jeziora, zwanego, ze względu na swą wielkość bliską 300 tys. km2 – Morzem Kaspijskim. Znaczną część niziny, prawie 50% stanowi największy pod względem powierzchni obszar depresyjny w Europie i Azji, położony nawet do 28 m p.p.m. Ze względu na niski poziom wód Morza Kaspijskiego nie ma tu zagrożenia zalewami wód jak w Holandii, gdzie morze znajduje się powyżej poziomu lądu.
Rosja ma bardzo gęstą sieć wodną, a jej główną rzeką jest Wołga o długości 3530 km i delcie o powierzchni 19 tys. km2. Do Wołgi wpada ponad 200 rzek, z których główne to Kama i Oka. Dzięki bogatemu systemowi kanałów i sztucznych zbiorników wodnych, Wołga połączona jest z morzami: Białym, Bałtyckim, Czarnym i Azowskim. Inne ważne rzeki tej części Rosji to Dniepr, Don, Dwina i Peczora. Tutaj też znajdują się liczne jeziora, z których największe to Ładoga, Onega i Pejpus, którego część należy do Estonii. Na wielu rzekach wybudowano olbrzymie zbiorniki wodne i tak na Wołdze mamy zbiornik Rybiński, Samarski i Wołgogradzki, na Kamie – Kamski i Dolnokamski, na Donie – Cymlański.
Największym miastem Rosji i jednym z największych w Europie jest jej stolica – Moskwa licząca 8,4 mln mieszkańców, będąca ważnym ośrodkiem przemysłowym, naukowo-kulturalnym i komunikacyjnym. Inne wielkie miasta to Petersburg, Niżny Nowogród, Samara, Kazań, Rostów nad Donem i Wołgograd.
Skojarzenia związane z Rosją to przede wszystkim niezmierzone przestrzenie, to kolejni przywódcy wpływający na losy całego świata, to Moskwa z zabytkami takimi jak Plac Czerwony i Kreml, przebogate muzea, ulica Arbat o specyficznym klimacie i metro, które dziennie przewozi około 9 milionów pasażerów, to samochody Łada i Wołga, to białe noce w Petersburgu, to poezja bardów: Włodzimierza Wysockiego i Bułata Okudżawy, to wspaniała fauna i flora, to najdłuższa rzeka Europy – Wołga, to kraina jezior – Karelia, to szersze tory kolejowe. Wreszcie to wspaniała kultura: muzyka, teatr, opera, balet klasyczny, malarstwo, architektura, literatura, no i kuchnia z potrawami takimi jak bliny, zupa solianka, boeuf strogonow czy kawior...