39-40. Węgry i Kraje Bałkańskie, część zachodnia - mapa ogólna i rzeźba terenu
39–40 Węgry i kraje bałkańskie, część zachodnia
Węgry (Republika Węgierska) oraz kraje bałkańskie, które geograficznie można podzielić na zachodnie i wschodnie. Zachodnie to w porządku alfabetycznym: Albania (Republika Albanii), Bośnia i Hercegowina, Chorwacja (Republika Chorwacka), Czarnogóra (Republika Czarnogóry), Macedonia (Republika Macedonii), Serbia (Republika Serbii) i Słowenia (Republika Słowenii).
Arkusze map nr 39 i 40 obejmują poza Węgrami i zachodnimi krajami bałkańskimi fragmenty innych państw: na północy – Austrii, Niemiec, Słowacji i Ukrainy; na wschodzie – Rumunii i Bułgarii; na południu – Grecji; na zachodzie – Morze Adriatyckie i Włochy.
Węgry to państwo w Europie Środkowej, śródlądowe (bez dostępu do morza), należące do Unii Europejskiej od 2004 roku. Graniczą od północy ze Słowacją, od wschodu z Ukrainą i Rumunią, od południa z Serbią i Chorwacją, a od zachodu ze Słowenią i Austrią.
Węgry to kraj, w którym 70% powierzchni stanowią rozległe niziny w postaci ogromnej kotliny podzielonej na dwie części i otoczonej niewysokimi pasmami górskimi. Największą powierzchnię zajmuje Wielka Nizina Węgierska, a na północny zachód od niej leży mniejsza – Mała Nizina Węgierska. Na zachodzie i północy znajdują się niewysokie pasma górskie będące częścią gór leżących poza obszarem Węgier, a mianowicie Karpat i Alp. Największe rzeki płynące w tym kraju to Dunaj, Cisa i Marusza. Tutaj leży także największe jezioro Europy Środkowej – Balaton o powierzchni 592 km2 i średniej głębokości zaledwie 4 m, a na zachód od tego jeziora koło Hévíz znajduje się największe na świecie jezioro cieplicowe. z kolei Jezioro Nezyderskie, leżące na granicy Węgier i Austrii, stanowi największy w Europie obszar bezodpływowy.
Węgry od południa i południowego wschodu graniczą z krajami bałkańskimi. Region ten to bardzo różnorodny obszar, będący mozaiką społeczną, kulturową, etniczną, religijną i historyczną, co w niedalekiej nawet przeszłości było przyczyną konfliktów i wojen.
Do zachodniej grupy krajów bałkańskich zalicza się wszystkie państwa powstałe po rozpadzie Jugosławii oraz Albanię.
Albania to państwo w południowo-wschodniej Europie, na Bałkanach, nad Morzem Adriatyckim. Graniczy od północy z Czarnogórą, od wschodu z Serbią, Macedonią i Grecją. Albania jest w 75% krajem górzystym, leżącym w Górach Dynarskich, z wąskim pasem terenów nizinnych nad Morzem Adriatyckim. Przy granicach z Macedonią i Grecją znajdują się dwa duże jeziora: Ochrydzkie i Preszpańskie (Preszpa), a przy granicy z Czarnogórą – Jezioro Szkoderskie.
Przez kilkadziesiąt lat panowania ustroju komunistycznego Albania była państwem zamkniętym, chyba najbardziej izolowanym krajem Europy. Mało osób tam było, niewiele osób widziało albańskie zabytki lub chodziło po albańskich górach. Teraz to się zmieniło.
Bośnia i Hercegowina to pierwsze z państw bałkańskich, leżące w centralnej części byłej Jugosławii, z niewielkim dostępem do Morza Adriatyckiego (linia brzegowa liczy zaledwie 17 km). Graniczy od zachodu i północy z Chorwacją oraz od wschodu z Serbią i Czarnogórą. Na państwo składają się dwie krainy: Bośnia, która zajmuje 2/3 powierzchni kraju oraz Hercegowina. Prawie 90% powierzchni kraju leży powyżej 200 m n.p.m. i w większości są to pasma Gór Dynarskich, biegnących z północnego zachodu na południowy wschód.
Chorwacja to kolejne z państw bałkańskich, leżące nad Morzem Adriatyckim. Graniczy od północy ze Słowenią i Węgrami, od wschodu z Serbią, od południa z Bośnią i Hercegowiną oraz Czarnogórą. Natomiast od południowego zachodu oblewają ją wody Adriatyku. To kraj zdecydowanie górzysty, w większości zajęty przez pasma Gór Dynarskich o wysokości nieco ponad 1500 m n.p.m., schodzące niemal do morza. Część południowo-zachodnia tych gór w dalekiej przeszłości geologicznej uległa zatopieniu, tworząc obecnie ponad 1100 wysp Dalmacji – nadmorskiej krainy Chorwacji. Stąd właśnie pochodzi nazwa wybrzeża dalmatyńskiego, gdzie wyspy i półwyspy ułożone są równolegle do wybrzeża. Największą wyspą jest Krk, a największym półwyspem – Istria, leżąca na północnym zachodzie kraju. Natomiast północno-wschodnia część Chorwacji to płaski fragment Wielkiej Niziny Węgierskiej.
Czarnogóra to (wraz z Serbią), najmłodsze państwa wśród krajów bałkańskich. W wyniku referendum niepodległościowego przeprowadzonego 21 maja 2006 roku przestało istnieć państwo Serbia i Czarnogóra, a z dniem 3 czerwca 2006 roku proklamowano niepodległość Czarnogóry. Jest to państwo niewielkie, leżące na wybrzeżu Morza Adriatyckiego. Graniczy od północy z Chorwacją oraz Bośnią i Hercegowiną, od wschodu z Serbią, a od południa z Albanią.
Macedonia to kolejne państwo powstałe wskutek rozpadu Jugosławii, śródlądowe (bez dostępu do morza), leżące w południowej części Półwyspu Bałkańskiego. Graniczy od północy z Serbią, od wschodu z Bułgarią, od południa z Grecją, a od zachodu z Albanią. To kraj w przeważającej mierze o krajobrazie górskim i wyżynnym. Największą i najdłuższą rzeką Macedonii jest Wardar, długości 320 km.
Po rozpadzie Serbii i Czarnogóry, a wcześniej Jugosławii, powstała Serbia, granicząca na północy z Węgrami, na wschodzie z Rumunią i Bułgarią, na południu z Macedonią i Albanią zaś na zachodzie z Czarnogórą, Chorwacją oraz Bośnią i Hercegowiną. Serbia nie posiada dostępu do morza, jednak dzięki przepływającemu przez nią Dunajowi możliwa jest żegluga do innych państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz do Morza Czarnego.
Słowenia to ostatnie na liście państw powstałych po byłej Jugosławii, leżące na północnym zachodzie tego regionu, z niewielkim dostępem do Morza Adriatyckiego. Kraj ten graniczy od północy z Austrią, od wschodu
z Węgrami, od południa z Chorwacją, a od zachodu z Włochami. Ponad 90% powierzchni kraju zajmują wyżyny i góry. w południowo-zachodniej części Słowenii występują licznie zjawiska krasowe: podziemne rzeki, groty i jaskinie, których tutaj jest około 7000. Nazwa tych zjawisk pochodzi od znajdującego się tu pasma górskiego Kras.
Osobliwa w tej części Półwyspu Bałkańskiego jest hydrografia, bowiem żadna z większych rzek nie płynie do Morza Adriatyckiego, pomimo iż wszystkie kraje leżą nad tym morzem lub w jego sąsiedztwie. Rzeki natomiast znajdują się w dorzeczu rzeki Dunaj i zmierzają do oddalonego o 1000 km Morza Czarnego. Rzeki spływające do Morza Adriatyckiego są natomiast bardzo krótkie, ale za to ich głębokie doliny są malownicze, często urozmaicone wodospadami i przełomami.
Stolicą Węgier jest Budapeszt leżący nad Dunajem i liczący 1,7 mln. mieszkańców; stolicą Albanii – Tirana licząca 520 tys. mieszkańców; stolicą Bośni i Hercegowiny – Sarajewo mające 300 tys. mieszkańców; stolicą Chorwacji – Zagrzeb leżący nad Sawą i liczący 980 tys. mieszkańców; stolicą Czarnogóry – Podgorica, w której mieszka 22% mieszkańców tego kraju czyli 136 tys. osób; stolicą Macedonii – położone nad rzeką Wardar miasto Skopje liczące 474 tys. mieszkańców; stolicą Serbii – Belgrad leżący u ujścia Sawy do Dunaju i liczący 1,4 mln. mieszkańców; stolicą Słowenii – Lublana mająca 265 tys. mieszkańców.
Skojarzenia związane z tym regionem wiążą się z trwającymi niemal “od zawsze” konfliktami na tle etnicznym i religijnym, z wojnami domowymi i licznymi tragediami. Od kilku lat to jednak obszar w dużej części spokojny, a dzięki wspaniałej przyrodzie, burzliwej historii i pięknym zabytkom architektury atrakcyjny turystycznie. Kojarzymy z nim zatem takie miejsca jak malownicze Jeziora Plitwickie czy wyspy w Chorwacji, jak historyczne porty – Dubrownik, Zadar i Split, jak święte miejsce objawień – Medziugorje. Węgry natomiast kojarzą się nam z kuchnią węgierską oraz jej produktami i specjałami: czerwonym winem Egri Bikavér (Bycza Krew z Egeru), białym winem z Tokaju, słodką i ostrą papryką, której używa się niemal do wszystkiego, kiełbasą salami, która w wersji oryginalnej powinna być produkowana z mięsa osłów. Węgry to także muzyka cygańska, jezioro Balaton i położone nad nim kurorty, puszta (węgierski step) i pasterze na koniach – czikosze.